Orosius, VII
Edition: Karl Zangemeister, 1882
Caput 1
1 Sufficientia ut arbitror documenta collecta sunt, quibus absque ullo arcano, quod paucorum fidelium est, probari de medio queat, unum illum et verum Deum, quem Christiana fides praedicat, et condidisse mundum creaturamque eius, cum voluit, et disposuisse per multa, cum per multa ignoraretur, et confirmasse ad unum, cum per unicum declaratus est, simulque potentiam patientiamque eius multimodis argumentis eluxisse.
2 in quo quidem angustas deiectasque mentes offendi paulisper intellego, quod tantae potentiae patientia tanta miscetur. si enim potens erat, inquiunt, creare mundum, componere pacem mundi, insinuare mundo cultum ac notitiam sui, quid opus fuit tanta vel, ut ipsi sentiunt, tam perniciosa patientia, ut in ultimo erroribus cladibus laboribusque hominum fieret, quod a principio virtute eius, quem praedicas, Dei sic potius coepisse potuisset?
3 quibus quidem veraciter respondere possem, ad hoc ab initio creatum et institutum humanum genus, ut sub religione cum pace sine labore vivens fructu oboedientiae aeternitatem promereretur, sed abusum bonitate creatoris libertatem indulgentis in contumaciam vertisse licentiam atque ex contemptu in oblivionem defluxisse,
4 iustamque nunc esse patientiam Dei et iustam in utramque partem, ut nec contemptus disperdat in totum cui misereri velit et affici laboribus dum velit sinat contemptus potens; deinde subsequens esse, iuste semper adhibere quamvis ignoranti gubernationem, cui aliquando pie restituturus sit paenitenti antiquae gratiae facultatem.
5 sed haec quoniam, etsi verissime fortissimeque dicuntur, fidelem tamen atque oboedientem requirunt, mihi autem, videro an aliquando credituris, certe nunc cum incredulis actio est, promptius ea proferam, quae ipsi etsi probare noluerint, inprobare non possint.
6 Itaque, quantum ad conscientiam humanarum mentium pertinet, utrique sub reverentia religionis et confessione cultuque supernae potentiae vivimus, distante dumtaxat fide; quia nostrum est, fateri ex uno et per unum Deum constare omnia, illorum, tam multos deos putare quam multa sunt.
7 si potentiae Dei, inquiunt, quem praedicatis, fuit, ut Romanum imperium tam amplum ac tam sublime fieret, cur igitur patientia eiusdem obfuit, ut ante non fieret? quibus sub eodem verbo respondebitur: si potentiae deorum, quos praedicatis, fuit, ut Romanum imperium tam amplum ac tam sublime fieret, cur igitur patientia eorundem obfuit, ut ante non fieret?
8 an ipsi dii nondum erant? an adhuc Roma ipsa non erat? an illi non colebantur? an haec necdum idonea imperio videbatur? si non dum erant dii, cessat intentio; in quid enim iam ibi eorum discutio moram, ubi ne ipsam quidem invenio naturam? si autem erant dii, aut potentia eorum, ut ipsi iudicant, aut patientia in culpa est: vel patientia, si fuit, vel potentia, si defuit.
9 aut, si magis suadibile videtur fuisse tunc quidem deos, qui provehere potuissent, sed nondum exstitisse Romanos, qui provehi iure possent, nos auctorem rerum potentiam, non artificem scientiam quaerimus. de diis quippe, ut putant, magnis, non de fabris vilissimis quaestio est, quibus nisi materia accedat, ars cessat.
10 si enim praescisse illis ac voluisse praesto semper fuit, immo etiam subiacente praescientia, quia apud omnipotentiam de operibus dumtaxat suis hoc est praescire quod velle quodcumque illud praesciebatur, cui voluntas adstipularetur, non exspectari oportuit sed creari; maxime cum et Iovem illum suum acervos formicarum in populos hominum ludo vertere solitum ferant.
11 porro autem de cura caerimoniarum nec recensendum arbitror, quoniam inter sacra continua incessabilibus cladibus nullus finis ac nulla requies fuit, nisi cum salvator mundi Christus inluxit: cuius adventui praedestinatam fuisse imperii Romani pacem, etsi iam sufficienter ostendisse me arbitror, tamen paucis adhuc supplere conabor.